2 lutego obchodzimy Światowy Dzień Mokradeł. To kampania prowadzona na całym świecie, której celem jest podniesienie wiedzy społeczeństwa na temat roli terenów podmokłych w przyrodzie i działalności człowieka.

Kampania obchodzona jest co roku na pamiątkę podpisania Konwencji o obszarach wodno-błotnych – międzynarodowego traktatu przyjętego w 1971 r., w którym uczestniczą obecnie 172 państwa.

Mokradła, czyli tereny podmokłe, to obszary lądowe stale bądź sezonowo nasycone lub zalane wodą. Do śródlądowych terenów podmokłych zalicza się bagna, torfowiska, jeziora, rzeki, tereny zalewowe i moczary. Do mokradeł nadbrzeżnych należą słonorośla, estuaria, lasy namorzynowe, laguny, a nawet rafy koralowe. Stawy rybne, pola ryżowe i saliny to tereny podmokłe utworzone przez człowieka.

Tereny podmokłe pełnią istotne dla społeczeństwa funkcje, zaczynając od magazynowania wody, poprzez ochronę przed sztormami oraz powodziami, na podtrzymywaniu róznorodności biologicznej i akumulacji węgla kończąc.

Od 1970 r. ponad 35% mokradeł na świecie uległo degradacji, a proces ten postępuje coraz szybciej. Odwrócenie tego trendu ma kluczowe znaczenie dla zachowania równowagi w przyrodzie i funkcjonowania człowieka, także w kontekście adaptacji do zmian klimatu.

Mała retencja wodna i ochrona mokradeł w lasach

Działania Lasów Państwowych w zakresie magazynowania wody w lesie i spowolnienia jej odpływu przeciwdziałają lub zmniejszają negatywne skutki zmian klimatu oraz sprzyjają zachowaniu lasów w dobrej kondycji.

Już w 1999 roku zielonogórscy leśnicy razem z przyrodnikami z Klubu Przyrodników ze Świebodzina rozpoczęli odtwarzanie małej retencji wodnej i ochronę mokradeł w lubuskich lasach.

W 2007 roku został wykonany Projekt Małej Retencji Wodnej terenów zarządzanych przez Nadleśnictwo Lubsko. W następnych latach nadleśnictwo włączyło się w działania w ramach ogólnopolskiego projektu Zwiększenie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych, realizowanego w ramach Programu Operacyjnego UE Infrastruktura i Środowisko.

Podjęto prace służące:

• zabezpieczeniu zasobów wodnych w lesie,
• zapobieganiu skutkom powodzi oraz suszy,
• poprawie różnorodności biologicznej,
• odtwarzaniu zdegradowanych siedlisk o charakterze wodno-błotnym.

W ramach projektu powstały lub zostały przebudowane na terenie Nadleśnictwa Lubsko 34 obiekty:

• 2 zbiorniki retencyjne,
• 22 drewniane zastawki,
• 5 progów kamienno-drewnianych,
• 2 progi kamienne,
• 2 mnichy,
• rów leśny z ekologiczną zabudową (3 km).

Do kontroli, pomiarów i badań wód zamontowanych zostało 99 piezometrów, czyli specjalnych urządzeń przy ziemnych budowlach hydrotechnicznych.

W Nadleśnictwie Lubsko poprzez obiekty małej retencji zatrzymano ok. 45,5 tys. m³ wód powierzchniowych oraz ok. 126,5 tys. m³ wód gruntowych.

Efekty programu to przede wszystkim:

• poprawa stosunków wodnych i podniesienie wody w gruncie,
• odtworzenie mokradeł, cieków i stawów,
• powstanie okresowych rozlewisk łąkowych,
• poprawa warunków życia dla wielu organizmów, w tym ssaków, ptaków wodno-błotnych i drapieżnych.

Nowy projekt - "Chlebice"

Obecnie Nadleśnictwo Lubsko prowadzi działania w ramach ogólnopolskiego projektu pod nazwą Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych.

Zadanie prowadzone na terenie nadleśnictwa pod nazwą Odbudowa urządzeń małej retencji – śródleśne zbiorniki wodne „Chlebice" na terenie Nadleśnictwa Lubsko ma przede wszystkim na celu utrzymanie wody w zbiornikach, co pozwoli na wzmocnienie odporności lasu oraz zapobieganie powstawaniu lub minimalizację negatywnych skutków zjawisk naturalnych związanych ze zmianami klimatycznymi.

Zbiorniki wodne mają łączną powierzchnię 11,04 ha i usytuowane są w systemie przepływowym w naturalnych dolinach rowów leśnych, które przedzielone zostały groblami ziemnymi z usytuowaniem w tych groblach budowli piętrząco-spustowych w postaci mnichów.

Utrzymanie wody w zbiornikach następuje w wyniku spiętrzenie wody na budowlach piętrzących. Budowle te przystosowane są także do przepuszczenia wody dla zasilania niżej leżących zbiorników.

Cenne obszary wodno-błotne w Nadleśnictwie Lubsko

Ekosystemy wodno-błotne na terenie Nadleśnictwa Lubsko zajmują łączną powierzchnię 701,75 ha. 

Najcennejsze obszary wodno-błotne objęte są ochroną prawną. Należą tu m.in.:

• rezerwat "Żurawno",
• użytki ekologiczne,
• Obszary Natura 2000 jak: Jeziora Brodzkie, Uroczyska Borów Zasieckich, Lubski Łęg Śnieżycowy, Dolna Lubszy i Brożek.

Wzdłuż strumieni i rzeczek oraz w dolinie Lubszy występują łęgi, natomiast na najbardziej zabagnionych terenach, ze stojącą wodą występują olsy. Na wschód od Lubska znajduje się cenny kompleks łęgu dębowo-wiązowo-jesionowego z bogatym runem, w którym rośnie śnieżyca wiosenna, zawilce i przebiśniegi.

Fot. Lubski Łęg Śnieżycowy, fot. Paweł Mrowiński. Na zdjęciu widoczny jest las w stanie bezlistnym (marzec), w runie którego masowo kwitną śnieżyce wiosenne.

Warto wspomnieć, że lasy wodochronne stanowią aż 52,47% lasów ochronnych Nadleśnictwa Lubsko (25,3% wszystkich lasów nadleśnictwa).

Sieć wodną terenu wzbogacają jeziora (Głębokie, Płytkie i Niwa), rzeki i rzeczki (Nysa Łużycka, Lubsza z dopływami) oraz ponad 60 stwów rybnych. Sprawia to, że na terenie Nadleśnictwa Lubsko występują także rzadkie gatunki roślin i zwierząt, związane z obszarami wodnymi, jak m.in. rybołów.

Więcej informacji:

1) O ochronie mokradeł - Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (link)

2) Rezerwat "Żurawno" (link)

3) Użytki ekologiczne na terenie Nadleśnictwa Lubsko (link)

4) Obszary Natura 2000 na terenie Nadleśnictwa Lubsko (link)